πνευματικά δικαιώματα

Το βασικά νομοθετήματα που αναφέρονται και ορίζουν το πλαίσιο των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων είναι ο ν.2121/93 και ο ν. 4481/17. Στους νόμους αυτούς μπορεί κανείς να βρει τους ορισμούς για το ποιοί είναι οι πνευματικοί δημιουργοί και τα πνευματικά δημιουργήματα (καλλιτεχνικά έργα) καθώς και τα δικαιώματα και υποχρεώσεις που απορρέουν από αυτά (περιουσιακά και ηθικά δικαιώματα επί του έργου κ.α.). Σε άλλα άρθρα (46-50) ορίζονται και τα συγγενικά δικαιώματα τα οποία αφορούν τα πρόσωπα που ερμηνεύουν ή εκτελούν με οποιονδήποτε τρόπο έργα του πνεύματος (του πνευματικού δημιουργού).

Στην έρευνά μας θίγονται θέματα δικαιωμάτων που προκύπτουν από τη συμμετοχή των μουσικών σε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ήτοι στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση ή σε διαδικτυακή εκπομπή (ζωντανή ή μαγνητοσκοπημένη). Στην ερώτηση, εάν έχουν υπογράψει συμβόλαια ή συμβάσεις για τη συμμετοχή τους σε εκπομπές σε ΜΜΕ, ένα συντριπτικό ποσοστό (78,51%) απάντησε ότι δεν έχει υπογράψει κάτι σχετικό.

Κάτι τέτοιο δεν πρέπει βέβαια να ανησυχεί έναν μουσικό καθώς τα δικαιώματα, ηθικά και περιουσιακά, που απορρέουν από ένα πνευματικό δημιούργημα είναι απόλυτα συνδεδεμένα με το δημιουργό τους, δηλαδή τον συνθέτη και στιχουργό. Αλλά, ακόμη και αν μιλάμε για συγγενικό δικαίωμα, δηλαδή το δικαίωμα του εκτελεστή/ερμηνευτή πάνω στη εκτέλεση/ερμηνεία του πρέπει να ξεκαθαριστεί ότι αυτό είναι από το νόμο ανεκχώρητο (αρ. 49, ν.2121/93). Αυτό σημαίνει ότι ο εκτελεστής μουσικός ή τραγουδιστής δεν μπορεί, επ’ ουδενί, να το εκχωρήσει σε άλλον μέσω σύμβασης παρά μόνο σε Οργανισμό Συλλογικής Διαχείρισης όπως ο ΕΡΑΤΩ (τραγουδιστές) και ΑΠΟΛΛΩΝ (μουσικοί).

Τη διανομή των εσόδων που προκύπτουν από την είσπραξη της εύλογης αμοιβής για τη συμμετοχή ενός μουσικού (δημιουργού ή εκτελεστή) την αναλαμβάνουν οι Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης (ΟΣΔ) και Ανεξάρτητες Οντότητες Διαχείρισης (ΑΟΔ). Παρατηρείται, από την έρευνα, ότι ένα ποσοστό του δείγματος (σχεδόν 20%), από αυτούς που έχουν λάβει μέρος σε ΜΜΕ, έχει υπογράψει (πάντα, τις περισσότερες ή κάποιες φορές) έγγραφα βάσει των οποίων εκχωρούν τα συγγενικά τους δικαιώματα στην παραγωγή της εκάστοτε εκπομπής.

Αυτό παρατηρείται περισσότερο στις τηλεοπτικές παραγωγές. Κάτι τέτοιο, πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν ισχύει, καθώς από το νόμο, ειδικά για τα συγγενικά, ορίζεται σαφώς, αφενός μεν, η ανεκχώρητη φύση του για την δημόσια εκτέλεση (Αρ. 49 ν.2121/93), αφετέρου δε, η πρόβλεψη καταβολής εφάπαξ συμφωνημένης αμοιβής από τον παραγωγό στον καλλιτέχνη για τα δικαιώματα επανεκτέλεσης, διάθεσης του έργου στο κοινό σε οποιαδήποτε διαθέσιμη πλατφόρμα, αναλογική η ψηφιακή κλπ. (αρ 46,47, ν. 2121/93).

Βέβαια, να σημειώσουμε εδώ ότι το δικαίωμα αυτό είναι μαχητό δηλαδή πρέπει να αποδεικνύεται ποιος είναι ο εκτελεστής και πώς σχετίζεται με την παραγωγή στην οποία συμμετείχε για να διεκδικεί την εύλογη αμοιβή βάσει του δικαιώματός του στην εκτέλεση του έργου. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει οι δημιουργοί και εκτελεστές/ερμηνευτές να μην υπογράφουν τέτοιου είδους έγγραφα γιατί δημιουργείται ένα είδος δεδικασμένου, δηλαδή μια συνήθης πρακτική που μπορεί να παγιωθεί στην αγορά, ενώ είναι παράνομη.

Οι δικαιούχοι μουσικοί πρέπει να διεκδικούν την αμοιβή τους μέσω των ΟΣΔ/ΑΟΔ, να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, να δηλώνουν σε αυτούς το πότε παίρνουν μέρος σε εκπομπές και εκδηλώσεις από τις οποίες δικαιούνται αμοιβής έτσι ώστε να λαμβάνουν την αντίστοιχη αμοιβή κατά την διανομή των εισπράξεων του αντίστοιχου έτους για όλες τις συμμετοχές τους στα ΜΜΕ.

Ειδικά όσον αφορά στην εργασία των μουσικών (κι όχι μόνο) στο διαδίκτυο, πολλές συζητήσεις έχουν προκύψει ειδικά μετά την ψηφισμένη Ευρωπαϊκή οδηγία Directive (EU) 2019/790 για την επικαιροποίηση των νόμων περί πνευματικής ιδιοκτησίας με προσαρμογή τους στη νέα ψηφιακή εποχή. Να σημειωθεί ότι, μέχρι σήμερα, από το διαδίκτυο πληρώνονται μόνο οι δημιουργοί και παραγωγοί και όχι οι μουσικοί, τραγουδιστές και ηθοποιοί.

Ένα πρώτο, ενθαρρυντικό βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, είναι ότι επιδιώκεται η αύξηση της διαφάνειας στις συμβατικές σχέσεις και η αύξηση της αρχικά συμφωνηθείσας αμοιβής, η οποία ήταν συχνά ως τώρα σχεδόν συμβολική.

Το πιο σημαντικό, είναι ότι η οδηγία ορίζει ότι η αμοιβή των εκτελεστών/ερμηνευτών πρέπει να είναι ανάλογη με τα έσοδα που δημιουργούνται από την εκμετάλλευση της εργασίας τους και ότι οι κατ' αποκοπή πληρωμές πρέπει να αποτελούν την εξαίρεση και όχι τον κανόνα.

Η οδηγία αυτή αναμένεται να ενσωματωθεί στο Ελληνικό Δίκαιο μέσα στο 2021.